Tezis Qanday Yoziladi? [10+ Amaliy Qadamlar]

Tezis qanday yoziladi? To‘liq va sodda qo‘llanma

1. Kirish

“Tezis qanday yoziladi?” degan savol ko‘pchilikni o‘ylantiradi. Aslida, to‘g‘ri yo‘l xaritasi bo‘lsa, tezis yozish oddiy qurilish kabi: poydevor, devor, tom — hammasi ketma-ket. Quyida bosqichma-bosqich, sodda tilda tushuntiraman. Qo‘shimcha ravishda Mustaqil ish bo‘yicha qo‘llanmani ham ko‘rib chiqing.

2. Tezis nima?

2.1. Tezisning ta’rifi

Tezis — bu muayyan mavzu bo‘yicha qisqa, lekin mazmunli ilmiy bayon. Unda muammo, maqsad, metodlar, natijalar va xulosa aniq ko‘rsatiladi. Tezis odatda 3–10 bet atrofida bo‘ladi va konferensiya yoki seminar uchun tayyorlanadi.

2.2. Tezis va dissertatsiya o‘rtasidagi farq

Dissertatsiya — keng qamrovli ilmiy ish, mavzuni chuqur ochadi. Tezis esa shu ishning ixcham, “eng kerakli” qismini taqdim etadi. Dissertatsiyada batafsil tahlil, boblar bo‘ladi; tezisda esa qisqa xulosalar va yakuniy g‘oyalar jamlanadi.

3. Tezis yozishning foydalari

3.1. O‘z fikrlaringizni bayon etish

Tezis fikrlarni tartibga soladi. Siz o‘ylagan g‘oya yozuvga tushganda yanada tiniqlashadi. Bu muloqot ko‘prigi kabi: tinglovchi fikringizni tezda tushunadi.

3.2. Ilmiy tadqiqotlarni olib borish imkoniyati

Tezis ilmiy izlanishlarga kirish eshigi. Siz metod tanlaysiz, kichik tajriba yoki so‘rov o‘tkazasiz, natijalarni tahlil qilasiz. Bu ko‘nikma keyinchalik kurs ishi, bitiruv ishi, hatto dissertatsiyada asqatadi.

3.3. Moliya va grantlar uchun talablar

Grantlar, stipendiyalar va tanlovlarda ko‘pincha qisqa ilmiy natijalar talab qilinadi. Sifatli tezis — sizning “vizit kartangiz”. U ilmiy salohiyatni ko‘rsatadi va hakamlar hay’atiga ishonch beradi.

4. Tezis yozish jarayoni

4.1. Mavzu tanlash

Mavzu — sizning kompasingiz. Dolzarb, aniq va o‘lchanadigan bo‘lsin. Kichik, lekin chuqur savol bering: “Nimani isbotlamoqchiman?” yoki “Qaysi muammoni hal qilmoqchiman?”

• Dolzarblik: jamiyat, ta’lim yoki texnologiyaga tegishli bo‘lsin.
• Resurs: ma’lumot va vaqt yetarli bo‘lsin.
• Aniklik: mavzu haddan tashqari keng bo‘lmasin.

Masalan: “O‘zbekistonda onlayn ta’limda motivatsiyani oshirish strategiyalari: kollej talabalari misolida”.

4.2. Adabiyotlarni o‘rganish

Avvalgi ishlar — sizning xaritangiz. Google Scholar, ResearchGate, OAK bazalari, universitet kutubxonalari yordam beradi. 10–20 asosiy manbadan boshlang, so‘ng muhimlarini chuqurroq o‘qing.

• Kalit so‘zlar: “motivatsiya”, “onlayn ta’lim”, “O‘zbekiston ta’lim tizimi”.
• Turli manbalar: maqola, monografiya, hisobot, statistik to‘plam.
• Qaydlar: Zotero yoki Mendeley dasturlaridan foydalaning.

4.3. Qisqacha reja tuzish

Tezis rejasini 7 qismga ajrating:

• Annotatsiya va kalit so‘zlar
• Kirish: muammo, maqsad, dolzarblik
• Adabiyot sharhi: 3–5 asosiy manba tahlili
• Metodologiya: tanlangan usullar (anketa, intervyu, tajriba)
• Natijalar: jadval/grafiklar bilan
• Muhokama: natijalar nimani anglatadi?
• Xulosa va tavsiyalar

4.4. Asosiy qism yozish

Oddiydan murakkabga o‘ting. Har bo‘limda bitta asosiy fikr bo‘lsin. Uzun jumlalardan qoching. Jadval va diagrammalarni qisqa izohlang.

• Kirish: 120–150 so‘zda maqsad, vazifalar, gipoteza.
• Metodlar: namunalar soni, vositalar (SPSS/Excel), o‘lchovlar.
• Natijalar: raqamlar, foizlar, taqqoslash.
• Muhokama: sabablar, cheklovlar, keyingi tadqiqot yo‘nalishlari.

Analogiya: Tezis — bu taom retsepti. Kerakli masalliqlar (manbalar), tayyorlash usuli (metod), taqdimoti (natijalar) va ta’mi (xulosa) mukammal uyg‘unlashishi kerak.

4.5. Xulosa va tavsiyalar

Xulosa — yakuniy nuqta. U maqsadga bevosita javob bersin. 3–5 aniq tavsiyalar yozing: kimga, nima qilish kerak, qachon va qanday.

• Amaliy tavsiyalar: o‘qituvchilar, talabalarga mo‘ljallangan qadamlar.
• Ilmiy tavsiyalar: yangi yo‘nalishlar, kengaytirilgan namunalar.
• Cheklovlar: vaqt, resurs, ma’lumot sifatiga doir qaydlar.

5. Tezis yozishning muhim jihatlari

5.1. Format va uslublar

OTM yoki konferensiya talablari bo‘yicha yozing: shrift (Times New Roman 12), interval (1.0 yoki 1.15), sahifa maydonlari. Iqtiboslarda yagona uslub: APA, MLA, Chicago, yoki GOST. Yozuv uslubi sodda, rasmiy va izchil bo‘lsin. Matn tarkibi Esse yozish tamoyillariga ham yaqin: kirish, asosiy qism, xulosa.

5.2. Ma’lumotlarning ishonchliligi

Statistikalar — manbali bo‘lsin. Har bir raqam tayanadigan hujjat yoki maqolaga ega bo‘lsin. So‘rov va intervyuda tanlov usuli, savollar aniq yozilsin. Plagiatdan saqlaning, Antiplagiat/Turnitin tekshiruvidan o‘tkazing.

5.3. Iqtiboslar va literaturaga murojaat

Qayerdan olgan bo‘lsangiz, albatta ko‘rsating. Ichki iqtibos va ro‘yxat mos tushsin. Masalan, APA: (Karimov, 2023). Bibliografiya alfavit tartibida. Footnote yoki endnote talab qilinsa, tartibni saqlang.

Ilmiy natijalaringiz keyinchalik baholanadi va malakaga ta’sir qiladi. Mazkur jarayonlar ko‘pincha Attestatsiya kabi baholash tizimlarida ham muhim hisoblanadi.

6. Tezisni tahrirlash va tekshirish

6.1. Iloji boricha ko‘proq ko‘rib chiqish

Bir kunda yozib, ertasi kuni tahrir qiling. Ko‘zingiz yangilanganida xatolar oson ko‘rinadi. Uch marta tahrir — mazmun, mantiq, imlo.

6.2. Yozuv uslubini tekshirish

Qisqa jumlalar, faol tovush, izchil atamalar. Keraksiz so‘zlardan qoching. Grafika va jadval nomlari aniq bo‘lsin. Rezyume (annotatsiya) 100–150 so‘zdan oshmasin.

6.3. O‘z fikrlarini baham ko‘rish

Ilmiy rahbar, kursdosh yoki do‘stga o‘qiting. Ularning savollari matndagi bo‘sh joylarni ochib beradi. Zarurat bo‘lsa, professional tahrir xizmatidan foydalaning.

7. Tezisni himoya qilish

7.1. Himoya jarayoni

Himoya — qisqa taqdimot, so‘ng savol-javob. 5–7 slaydda asosiy fikrlar: muammo, maqsad, metod, natija, xulosa. Komissiya (kafedra, dekanat yoki DAK) ishni mazmun, metod va yangilik bo‘yicha baholaydi.

7.2. Tayyorlanish strategiyalari

• Repetitsiya: 2–3 marta vaqtni o‘lchab mashq qiling.
• Vizual: grafik va sxemalar bilan oddiy tushuntiring.
• Storytelling: bitta haqiqiy misol bilan boshlang.
• Qog‘ozlar: taqdimot, tezis, ma’lumotnomalar tayyor nusxada bo‘lsin.

7.3. Savollarga javob berish

Savolni tinglang, qayta aniqlang, so‘ng qisqa javob bering. Bilmasangiz, “Bu cheklovimiz, keyingi bosqichda tekshiramiz” deb ochiq ayting. Ishtirok etmoqchi bo‘lgan OTM ro‘yxatini ko‘rib chiqing: Oliy g‘ohlar, shuningdek Xususiy universitetlar sahifalari foydali.

8. Mavzuga oid tavsiyalar

8.1. Mualliflarga ko‘mak beruvchi resurslar

• Google Scholar, Dimensions, Scopus (annotatsiyalarni o‘qish yetarli bo‘lishi mumkin).
• RefMan, Zotero, Mendeley — bibliografiya boshqaruvi.
• Grammarly, LanguageTool — imlo va uslubni tekshirish.

8.2. Mutaxassislar bilan muloqot qilish

Ilmiy rahbar bilan haftalik aloqa qiling. Seminar va vebinarlarda savol bering. Forumlar va Telegram guruhlarida tajriba almashing.

8.3. Online kurslar va manbalar

Coursera, edX, Udemy’da “Academic Writing”, “Research Methods” kurslari bor. Mahalliy blog va qo‘llanmalar ham yordam beradi: yuqoridagi Mustaqil ish hamda Esse yozish materiallarini ko‘rib chiqing.

9. Tezis yozishga doir xatolar

9.1. Mavzu tanlashdagi xatolar

Haddan tashqari keng mavzu, noma’lum auditoriya, dolzarblikning yo‘qligi. Buni oldini olish uchun mavzuni toraytiring va aniq savol bering.

9.2. Tahrirlash bosqichida qilingan xatolar

Bir xil iqtibos uslubidan foydalanmaslik, jadval nomlarini unutish, raqamlarni manbasiz keltirish, plagiat. Taqvim tuzing va tekshiruv ro‘yxati bilan ishlang.

9.3. Himoyada uchraydigan muammolar

Vaqtni oshirib yuborish, savolni bo‘lib tashlash, hissiyotga berilish. Mashq, nafasni boshqarish va bir daqiqalik “asosiy tezislar” varag‘i bilan buni yengish mumkin.

10. Tezis yozish bo‘yicha eng yaxshi amaliyotlar

10.1. Muvaffaqiyatli namunalar

• Mavzu: “STEM darslarida mikrolarning ta’siri”. Savol: “Mikrota’lim 9-sinf natijalarini oshiradimi?” Natija: +12% o‘sish, p<0.05.
• Mavzu: “Talabalarda vaqtni boshqarish”. Savol: “Pomodoro usuli samaralimi?” Natija: 3 hafta ichida topshiriqlarni o‘z vaqtida topshirish 18% oshdi.

10.2. Vaqtni boshqarish

• 3–4 hafta reja: 1-hafta — adabiyot; 2-hafta — metod va ma’lumot; 3-hafta — yozish; 4-hafta — tahrir.
• Pomodoro: 25 daqiqa yozish, 5 daqiqa tanaffus.
• “Birinchi qoralama — keyin bezak” qoidasi.

10.3. Motivatsiyani saqlash

• Kichik vazifalarga bo‘ling: “bugun kirish”, “ertalab metod”.
• Ko‘rinadigan progress: kunlik 300–500 so‘z maqsadi.
• Jamoa: kursdosh bilan juftlikda tekshirish.

11. Tezis yozish bo‘yicha eng ko‘p beriladigan savollar (FAQ)

11.1. Tezis yozishning ideal muddati qanday?

O‘rtacha 3–4 hafta. Tajriba yoki so‘rov ko‘p bo‘lsa, 5–6 hafta rejalang.

11.2. Mavzu tanlashda qanday maslahatlar berasiz?

Dolzarblik, aniklik, o‘lchanish, manbalar mavjudligi. Kamtar, lekin muhim savol tanlang.

11.3. Qanday manbalardan foydalanish kerak?

Google Scholar, OAK, xalqaro jurnallar, rasmiy hisobotlar, darsliklar. Har bir raqamga manba bering.

11.4. Tezisni qachon va qanday himoya qilish kerak?

Taqvimdan kamida bir hafta oldin topshiring, 5–7 slaydli taqdimot tayyorlang, 7–10 daqiqada taqdim eting.

11.5. Tezisni qanday formatda taqdim etish kerak?

OTM yoki konferensiya talabiga ko‘ra: PDF/DOCX, Times New Roman 12, 1.0–1.15 interval, yagona iqtibos uslubi (APA/MLA/Chicago/GOST).

Yakuniy eslatmalar

Tezis — bu sizning ilmiy ovozingiz. Aniqlik, izchillik va ishonchlilik bilan yozing. “Tezis qanday yoziladi?” savoliga javob oddiy: qadamma-qadam, rejali va tartibli. To‘g‘ri yondashuv bilan siz ham kuchli natija ko‘rsata olasiz.